De laatste loodjes. Wat ging het snel. Wat voelde ik me bevoorrecht. En wat ben ik Jos Debeij en Erik Boekesteijn dankbaar voor deze unieke kans, ook al willen ze dat waarschijnlijk niet horen.
[Dit wordt een lang verhaal. U bent gewaarschuwd.]
In de laatste week probeerde ik nog mensen te ontmoeten, vragen te stellen, te luisteren, te ontdekken, me te verwonderen en te leren. Jouke de Vries, mijn zeer gewaardeerde collega uit Enschede, vroeg een tijdje geleden al: mag jij nog niet zonder Erik op stap? De afgelopen dagen deed ik dat wel, wat het gevolg was van omstandigheden. Ik ga proberen in het kort verslag te doen over mijn ontmoetingen met Adriaan Langendonk en Frank Huysmans, een tweede bijeenkomst met Iris de Graaf en Aad van Tongeren bij OCW en een toevallige ontmoeting met Frans van Spaandonk in de trein naar Zeeland. Op social media loopt op de achtergrond #biebplaza met liveblogger Mark Deckers en ik ben een tikkeltje jaloers op zijn talent bliksemsnel en lichtvoetig goede teksten te produceren, terwijl ik altijd opnieuw worstel met zinnen om dan uiteindelijk nog niet tevreden te zijn.
Wie de naam Adriaan Langendonk kent, denkt onmiddellijk aan BoekStart, aan Stichting Lezen, Kunst van Lezen, leesbevordering, promotie van lezen, monitor de bieb op school, opleidingen, onderzoek, leeswedstrijden en nog meer. We spreken af in Het Letterenhuis in Amsterdam, een voormalig schoolgebouw aan de Nieuwe Prinsengracht, de Kweekschool. Jacques Vriens zat hier op school, Adriaan vertelt het met trots tijdens zijn rondleiding. Een prachtig pand (vandaar ook de vele foto’s), een schrijvershuis waarin sinds zes jaar naast Stichting Lezen ook De Schrijverscentrale, Amsterdam University Press en Nationaal Comité 4 en 5 mei gehuisvest zijn. Een heerlijke plek! Al snel word me duidelijk dat het fenomeen Adriaan te complex is om na een kort bezoek ook maar enigszins in een beeld te kunnen vatten. Een geniale multitasker, een logistiek wonderkind. Terwijl het mij een beetje duizelt bij het enorme aanbod en programma, is Adriaan zonder enige twijfel in charge wat overzicht, bezonnenheid, daadkracht, visie en ondernemerschap betreft. Met zijn ervaringen uit de boekhandel (hier begon zijn carrière namelijk) hoef je hem niets over retail en marktwerking te vertellen. Onbetwistbaar maakt dit deel uit van zijn succesverhaal, nuchter, recht door zee, streng, ja ik denk ook streng, en consequent. Geen makkelijke onderhandelaar, voor wat hoort wat. Ik ben onder de indruk. ‚Je moet alleen samenwerken met diegenen die het werkelijk WILLEN, die enthousiast zijn‘. De cijfers geven hem gelijk. Dat hij dit alles intussen al decennialang weet te combineren en in te zetten zonder zijn voornaamste opdracht, leesbevordering, en de doelgroep waar alles om draait, ‚het kind staat centraal‘, uit het oog te verliezen, heeft mijn bewondering en respect. Ik hoef er eigenlijk niet meer aan toe te voegen dat Adriaan professionaliteit en kwaliteit voorop stelt. Aan de basis wordt bepaald of een programma wel of niet een succes wordt, bij de medewerkers dus, en de ervaring leert dat je met professionals betere resultaten behaalt.
Genoeg over Adriaan. We gaan verder met Iris en Aad.
Het is de tweede bijeenkomst bij OCW. Iris de Graaf en Aad van Tongeren zijn geïnteresseerd in wat er in de praktijk speelt, ze zijn benieuwd naar onze ervaringen van de afgelopen maanden en willen meedenken en ondersteunen. Eigenlijk is het precies het juiste moment om samen aan tafel te zitten, want de midterm review biebwet is in volle gang en uiteraard worden dan ook adviezen en voorstellen aan de minister voorgelegd. We hebben het over onderwerpen die wij vanuit het veld als urgent hebben ervaren: deskundigheidsbevordering, opleiding, kansen voor (zij)instromers en doorgroeimogelijkheden binnen de branche. Hoe maken wij bibliotheekwerk aantrekkelijker? Hoe kunnen we voorkomen dat jonge veelbelovende collega’s afhaken omdat hen geen kansen en toekomstperspektieven worden aangeboden? We voeren Wim Keizer aan die het heeft over ‚de overweldigende opkomst van voorlichters, pr-mensen, spindoctors en mediastrategen‘ en Frank Huysmans die het had over ‚De mythe van de verdwenen bibliotheken‚ met daarin o.a. de ‚Slachting onder Personeel‘. Alarmerende signalen. Hiernaast wordt tegenover onze gesprekspartners balans opgemaakt van de situatie van 50 plussers die vaak de dupe worden van ongeleide vernieuwingsdrift. En uiteraard hebben we het ook over de discussie (een discussie die eigenlijk nog gevoerd moet worden) rond de inzet van vrijwilligers. Een spannend gesprek. Een goed gesprek. Er wordt geconcentreerd geluisterd, de onderwerpen worden als belangrijk beoordeeld, het idee van een landelijk detacheringsbureau, bestaand uit specialisten, flexibel inzetbaar en uitleenbaar binnen het netwerk openbare biblotheken, wordt als voorstel meegenomen. Iris oppert dat er in het kader van doorstroming en kwalificering wellicht ook aan traineeships gedacht kan worden en vraagt aan Erik om een overzicht te maken over (deel)opleidingen die er op dit moment zijn. SDG’s (Sustainable Development Goals) en de rol van bibliotheken komt nog ter sprake net zoals de constatering vanuit OCW dat meer diversiteit (hashtag witte bibliotheek) ook een aandachtspunt moet zijn voor de toekomst. Patrick Heemstra zal niet de enige zijn die hier heel blij van wordt, en zeer terecht trouwens.
[U bent er nog?]
Bij een filmopname zou nu iemand roepen: cut! De locatie wisselt. Ik ben nu onderweg in Den Haag. Vanuit CS met lijn 3 naar de Van Speijkstraat en vanaf hier naar het legendarische WareKennis HQ waar ik een afspraak heb met Frank Huysmans. Ik ken Frank uit zijn tijd binnen de Innovatieraad (toen nog SIOB) en volg graag zijn kritische commentaren en bijdragen op warekennispuntnl en op twitter. Onze tijd is beperkt, foto’s kunnen later nog wel, laten we direct beginnen. Frank’s HQ ligt in een hippe buurt met vanzelfsprekend een hippe koffiebar. Toegangscode is volgens mijn gesprekspartner het nieuwste Apple product. De sfeer is aangenaam, de koffie heerlijk. Ik ging niet onvoorbereid in dit gesprek, ging het een en ander nog eens nalezen. Onder ‚momenteel populair‘ vind ik die dag twee bijdragen: vrijwilligerslegioen en commercialisering van de bibliotheek. Items die naadloos aansluiten bij het eerdere gesprek bij OCW. De opmars van marketeers, het ontbrekende vrijwilligersbeleid, de (her)bezinning op kernwaarden, koppeling van deze kernwaarden aan innovatie en aan de toekomstvisie van de openbare bibliotheek. Ik ervaar veel overeenkomsten tussen de stellingen van Frank Huysmans en die van Wim Keizer die het onlangs ook nadrukkelijk had over kernwaarden. Frank bevestigt dat er een stevige discussie moet komen, een discussie met een filosofische insteek, wie zijn we en waar staan we voor? Mijn hart gaat er sneller van kloppen. Maar wie moet/kan de discussie starten? Nou, hij ziet het wel zitten om aan een dergelijk project mee te werken, maar hij kan dat natuurlijk niet alleen. Wij fantaseren verder en zien het opeens helemaal voor ons, een soort College Tour, een kleine groep piraten/activisten/kritische geesten/vrije denkers doen een aantal bibliotheken aan (centraal gelegen, goed bereikbaar, voor iedereen gratis toegankelijk), krijgen een podium en nodigen iedereen uit om met hen in discussie te gaan. Open en transparant. Alles mag aan de orde komen. Een bottom-up beweging zonder taboes. Klartext. In het beste geval komen we op die manier tot een manifest, tot 95 (cijfer is flexibel) nieuwe of oude stellingen/thesen, een Magna Carta van een nieuwe bibliotheek, een onafhankelijksheidsverklaring… ik denk dat u nu een beeld heeft. Een fundament voor de nieuwe openbare ruimte die bibliotheek heet. Een verbindelijke verklaring. De tijd is er rijp voor.
Voor foto’s is er geen tijd meer. Op het laatste moment nog eentje van Frank in de koffiebar. Later stuurt hij mij nog een foto van zijn werkkamer, ‚volgens mij een kiekje dat je nog had willen nemen‘.
Samen door de hippe buurt naar de tram, even zwaaien, terug naar de KB. Ik word opgewacht met een prachtige bos bloemen en een boekenbon. Het zit erop. Ik lever mijn KB pasje in. Erik kan er op deze laatste dag niet bij zijn, hij ligt met hoge koorts onder de wol. We gaan het inhalen, later. Op mijn wenslijstje staat nog een fonteingesprek met Elsbeth en een koffieafspraak met Wim Keizer in Utrecht. Misschien dat er dus nog een P.S. gaat volgen, na de officiële stage. Op station Den Haag HS, bepakt met bloemen, fototoestel en van alles, zie ik opeens Frans van Spaandonk. Ook hij komt van de KB, is daar een uur eerder dan verwacht vertrokken. Toeval bestaat niet. Samen op weg naar Zeeland vertellen we verhalen aan elkaar van de dingen die voorbijgaan, van heuglijke en minder heuglijke gebeurtenissen en ontwikkelingen in bibliotheekland. Lang geleden werkten wij allebei in de ZB. Frans werkt nu voor de Plusbibliotheken en collectiebeleid. De gezamenlijke reis is een fijne afsluiter, een cirkel die opeens rond is. ‚Ik lees jouw berichten‘, zegt Frans. ‚Dan weet je ook dat ik over jou ga vertellen in mijn stageverslag‘, antwoord ik. ‚Ik verwacht niet anders.‘
En wat nu verder? Hoe nu verder? Ik ga verhuizen. Daarover later meer. Voor vandaag is het wel genoeg, denk ik.
