De zadenbibliotheek van Sint-Agatha-Berchem en Londerzeel

In het begin was het woord. Het woord ‚zadenbibliotheek‘ las ik voor het eerst bij Edwin. Het idee van de moestuin heeft op mij een enorme aantrekkingskracht. Kortom, het zaadje viel in goede grond. Toen enkele dagen geleden de Brusselse Bib een bericht verstuurde dat de zadenbibliotheek in Sint-Agatha-Berchem zelfs het Chinese nieuws had gehaald, wist ik dat de tijd rijp was om het met eigen ogen te zien.

Op de dag dat de Rode Duivels in het WK een ronde verder kwamen tegen de VS, kwam ik dus in België.

Mijn eerste afspraak had ik met Hugo de Vreese, die samen met Muriel de bibliotheek in Sint-Agatha-Berchem beheert. Gezeteld in een mooi gebouw, klein maar fijn, gezellig en knus. Hier sta ik dus voor mijn allereerste zadenbibliotheek. Hugo vertelt dat hij enthousiast raakte door wat hij hoorde van zijn collega in Londerzeel, Tim Lerno. Hij is, volgens Hugo, de gangmaker, hij verdient de pluim voor het ontstaan en de groeiende populariteit van de zadenbib in België. Sint-Agatha-Berchem begon pas 2 maanden geleden met een eigen zadenbib. In huis-aan-huisbladen werd er aandacht voor gevraagd en een oproep gestart om zaden aan de bibliotheek te schenken. Enige voorwaarde was dat deze afkomstig waren van biologische teelt, zonder gebruik van bestrijdingsmiddelen. Het werkte. Er kwamen voldoende zaadjes binnen om van start te gaan.

Duurzaamheid
Ecologisch bewustzijn
Biodiversiteit
Zelforganisatie

De 4 pijlers waarop een zadenbibliotheek rust. een voor een reden genoeg om er positief tegenover te staan. Op de site van Sint-Agatha-Berchem lees ik dat het project aansluit bij diverse burgerinitiatieven die de afgelopen jaren zijn ontstaan. Er is al een Repair Café (met koffie!), een GiveBox, 3 buurttuinen, verenigingen die spontaan en kleinschalig dingen organiseren. Door een van de ramen zie ik aan de achterzijde van de bibliotheek een appelboomgaard. Een groepje mensen heeft nu aangeboden om de appelbomen te komen snoeien. Buurthulp. Voor belangstellende wordt dit weer gecombineerd met een workshop bomen snoeien. Sint-Agatha-Berchem is verder van plan een stukje tuin ter beschikking te stellen aan een school, zodat kinderen hun eigen terrein hebben om te zaaien en te planten.

Maar tot mijn verrassing was dat nog lang niet alles. Wat ik zag was een mooi meubel met pergamijnen zakjes en kleurrijke etiketten, maar ik had dus tot gisteren geen idee van de zee aan verhalen er achter. Er ging een wereld voor mij open. De collectie die ik zie is namelijk alles behalve toevallig. Er wordt heel bewust gekozen voor vergeten groenten, historische groenten, groenten uit de oorlog, groenten uit WOI, planten tegen de honger. Een collectie, gebaseerd op oude aantekeningen en schriften uit deze tijd, zoals: Het Hofje der Planters, P. De Backer (Brussel 1917). En dan krijgt het opeens een andere lading, een andere diepte, dan wordt een zadenbibliotheek een stuk erfgoed, een gezamenlijk verleden, een unieke en geweldige kans voor kinderen om geschiedenis te ervaren.

Later, thuis, vind ik het volgende op het Bibblog van Londerzeel:

Op zondag 27 april (Erfgoeddag) zaaiden 39 kinderen historische groenten in hun oorlogstuintje, dat ze zelf versierden met tekeningen. Deze maand kan je de groenten en klaprozen zien ontkiemen in onze bib. Daarna worden de plantenbakken verspreid over de gemeente.

Niet alleen via huis-aan-huisbladen en middels oproepen, maar ook door het bezoek aan ruilbeursen probeert de zadenbibliotheek in contact te komen met particuliere tuiniers die, soms al sinds meerdere generaties, in het bezit zijn van oude zaden. Deze contacten zijn niet makkelijk te vinden, maar ze zijn er al. Tim weet van Amerikaanse voorbeelden waar ook de verhalen van deze zadenhoeders en gulle schenkers zorgvuldig worden gedocumenteerd.

Hugo is blij en tevreden met de start van de zadenbibliotheek in Sint-Agatha-Berchem. Opmerkelijk vindt hij dat vooral jonge mensen veel interesse tonen en gebruik maken van het nieuwe aanbod. En nee, zonder vrijwilligers werkt het niet. Er zijn twee vrijwilligers, waaronder een student, die de catalogus up to date houden. ‚Komen er nu veel aanvragen binnen, na aanleiding van al die publiciteit, om een kijkje te mogen nemen, zoals die van mij?‘, vroeg ik nog aan Hugo de Vreese, ‚Nee, u bent tot nu toe de eerste, na de journalisten.‘

Ik reis verder naar Londerzeel. Een bibliotheek op top locatie, in het centrum gelegen, direct naast een groot parkeerterrein met winkels en supermarkten. Hier maak ik kennis met Tim Lerno, de pionier inzake zadenbibliotheken. Hoe kwam hij op het idee? Hij had dus in het voorjaar van 2012 het artikel van Edwin over zadenbibliotheken in de VS gelezen, en in oktober 2012 ging hij aan de slag, in zijn bibliotheek. Zo makkelijk ging dat? ‚Ja, ziet u, de bibliotheken bij ons zijn anders georganiseerd. Ik ben bibliothecaris. Met een idee of initiatief ga ik rechtstreeks naar het College van Cultuur. Ik leg uit wat ik van plan ben. Als het niet te duur is, krijg ik over het algemeen toestemming. Zo konden we al vaker initiatieven uitvoeren.‘ Ik sta er versteld van.

Terug naar de zaadjes. Tim Lerno heeft een passie voor tuinieren. Al jaren is hij enthousiast bezig met zijn eigen tuin. Toen de zadenbib in Londerzeel 2 jaar geleden begon, gebeurde dat dus met gewonnen zaden uit zijn tuin.

Wat zijn de conclusies terugziend op deze 2 jaar en wat voor tips heeft hij voor beginners van zadenbibliotheken?

U kunt met kleine middelen aan een project beginnen dat veel sympathieke reacties losmaakt.
Wat u bij andere vormen van gratis ruilen vaak ziet, dat het ‚product‘ kwantitatief en kwalitatief minder wordt, is in het geval van de
zadenbibliotheek absoluut niet aan de orde. Het aantal zaden, de diversiteit, neemt bestendig toe.
Het vertrouwen in de gebruiker wordt beloond.
Laagdrempeligheid is een van de belangrijkste voorwaarden. Zodra u de procedure te ingewikkeld maakt, zodra je er kosten aan verbindt, ook al is het ’slechts‘ 5 Euro, als je de papieren zakjes tot kunstwerk tracht te verheffen en door designers laat creëren, veroorzaakt dat alleen maar onnodige kosten. Zakjes van pergamijn zijn precies goed. Beide bibliotheken bestellen deze trouwens bij een Nederlands bedrijf.

Ik wil mijn collega’s Hugo de Vreese en Tim Lerno nogmaals hartelijk danken voor hun tijd, hun geduldige uitleg en ook voor die mooie verhalen en die vonk van hun eigen bevlogenheid die zij allebei aan mij hebben meegegeven. Helemaal gratis.

Hier nog enkele links:

Zadenbib Sint-Agatha-Berchem
Bib Londerzeel Blog
Mijn zadenbib op Pinterest
Het zadenbibnetwerk op kenniskantoor
mijntuin.org.